Б.Жаргалсайхан – Хувь тавилангийн эрхшээл 2004 он

Монгол бичгийн хэл зүйн толь бичиг

 Монгол бичгийн хичээл

Монгол бичгийн блог

Б.Жаргалсайхан – Хувь тавилангийн эрхшээл 2004 он

1940 онд бүх нийтээрээ бичиг үсэгтэй болох зорилго дэвшигдэж, хүмүүсийг бичиг үсэгт түргэн сургах нэрийдлээр бичиг үсэгтээ шинэчилэл хийх шийдвэрийг дээд газраас нэгэнт гаргасан байв. Учир нь худам монгол бичгийг сурахад түвэгтэй гэсэн ойлголт манай зарим дарга нарт болон зөвлөлтийн зөвлөх сургагч нарт түгээмэл байсан юм билээ. “Өөрийг чинь ална шүү гэж бичээд үзүүлэхэд өвгөн данжаад инээж л суудаг сан” гэсэн яриа урьд байж билээ. Монгол бичиг гадарлахгүй гадны хүн бол тиймэрхүү юмнаас болгоомжлон хар санадаг ч байсан байж болох. Мөнхүү чиглэлийг хэрэгжүүлэх талаар Ардыг гэгээрүүлэх яам, Шинжлэх ухааны хүрээлэн хоёр үгээ хэлэх ёстой болов. Хүрээлэн монгол бичигтээ зарим нэг шинэчилэл хийх үү, латин буюу оросын крилл үсгийг авах уу гэсэн гурван хувилбараар асуудалд хандаж, Ш.Цэвэл, Б.Содном, Ш.Цэвэг нар гурван хүүхдэд хичээл зааж шалгалт авахад тэдний тэр нь илүү, энэ нь дутуу гэх юмгүй адил түвшинд байсан болно. Чингээд бичиг сурахад уг үсгийн хэлбэр дүрс нэг их хамаардаггүй юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч билээ.

Гэтэл Засгийн газрын комиссын хурал тэр дүгнэлтийг маань өрөөсгөл хэмээн шүүмжилж бут ниргэв. Комиссын гишүүдээс эрүүлийг хамгаалахын сайд Гонгоржав л Хүрээлэнгийн саналыг ганцаараа дэмжиж байсан санагдана. Түүнээс хойш монгол бичгийн маань хувь заяа төдий удалгүй шийдэгдэж, орос крилл үсэг авах болсон тухай би өөр ажилд шилжсэн хойноо сонсч билээ. Монголынхоо соёл түүхийг олон зуун жилийн турш үүрч ирсэн үндэснийхээ бахархал болсон бичиг үсэг бичгээсээ бид чингэж салсан юм. Доктор Ислам монгол бичгийн түүхийг 1400 жил гэж бичсэн байх юм. Хэрэв тийм бол одоогийн бидний үлгэр жишээ болгоод байгаа орнуудын олонхи нь лав өөрийн гэх бичиг үсэггүй л байсан юм билээ. Крилл үсгийн тухайд гэвэл Зөвлөлт улс өөрийн харъяаны бичиг үсэгтэй, үсэггүй олон бага ястануудаа крилл үсэгтэй болгосон болохоор тэр “туршлага” л манайд үсэрхийлсэн байх л даа. Мөн зөвлөлтөд сургууль төгссөн, орос бичгийг сайн саар мэддэг манайхны дотор ч орос үсэг авахаас татгалзахгүй хүмүүс тэр үед бишгүй л нэг байсан юм билээ.

Маршал Чойбалсан ч өөрөө монгол бичигтээ тааруухан, гарын тэмдэглэлээ ихэвчлэн орос, монгол үсэг хольж хөтөлдөг байсан гэдэг. Дээгүүр албан тушаалтны дотор ч бичиг үсгийг сурах насандаа суралцаж чадаагүй хүмүүс мэр сэр байсан л юм. Урьд манай Залуучуудын Төв Хорооны цэргийн хэлтсийн дарга Дашцэвэг “Гэндэн гуай ингэж гарын үсгээ зурах гэж хагдан, хэгдэн гэж зовж байхаар резин дээр нэрээ сийлээд дарчихаж баймаар юм” гэж байсан сан. Латин үсгийн тухайд гэвэл 1931 онд Москвад болсон Халх, Буриад, Халимагийн хамтарсан бага хурал латин үсгийг монгол хэлэнд хэрэглэх тухай асуудал хэлэлцэж байжээ. Тэр үед манайд бие даасан тусгай хороо байгуулагдаж, латин үсгийн багш нарыг бэлтгэж, хот хөдөөгүй латин үсгийн бүлгэм нээж, зарим сонин сэтгүүлээ латинаар хэвлэж байлаа. Гэвч удалгүй тэр ажил унтарч монгол бичиг маань аврагдаж үлдсэн юм. 1941 онд олон хувилбараас нэгийг сонгосон тухай ойлголтыг олон түмэнд төрүүлэх гэснээс бус яг хэрэг дээрээ бол ямар үсэг авах вэ гэдгийг чинь аль эрт дээгүүрээ шийдчихсэн хэрэг байсан байх.

эх сурвалж:  Ганбат-ын блог